Jak dbać o zęby w czasie leczenia onkologicznego?

Jama ustna to bardzo ważna część organizmu, składająca się z elementów takich jak zęby, dziąsła, gruczoły ślinowe, język czy błona śluzowa. Kondycja każdego z nich składa się na ogólny stan zdrowia jamy ustnej, która w czasie leczenia przeciwnowotworowego jest szczególnie narażona na skutki uboczne jego działania. Jamę ustną, będącą organem wysoko wrażliwym na napromieniowanie czy chemioterapeutyki, dotykają zwykle bardzo dokuczliwe skutki uboczne takiego leczenia. Niektóre z dolegliwości mogą powodować ból, który utrudnia wykonywanie normalnych czynności — takich jak jedzenie, żucie, połykanie, mówienie, czy korzystanie z protez. Dlatego nieodzownym elementem leczenia onkologicznego jest ścisła kontrola stomatologiczna, którą można podzielić na trzy etapy — przed, w trakcie i po leczeniu. O czym więc należy wiedzieć?

Opieka stomatologiczna przed leczeniem onkologicznym

Pierwszym krokiem, jeszcze przed rozpoczęciem leczenia, powinna być wizyta kontrolna u stomatologa. Podczas takiej wizyty zbadany zostanie stan uzębienia i jamy ustnej, w następstwie czego lekarz będzie mógł określić czy konieczne jest wdrożenie planu leczenia.

Najistotniejszą kwestią jest wyeliminowanie wszelkich potencjalnych ognisk infekcji (takich, jak np. głęboka próchnica), które mogłyby wiązać się z komplikacjami zdrowotnymi. Zarówno radioterapia, jak i chemioterapia powodują obniżenie odporności, co z kolei zwiększa podatność na infekcje. Reakcja osłabionego układu immunologicznego może być niedostateczna do ich zwalczenia. Skutkiem tego pojawiają się różnego rodzaju komplikacje, a stan infekcji staje się przewlekły.

Minimum 2 tygodnie przed rozpoczęciem leczenia onkologicznego, powinna zostać przeprowadzona tak zwana sanacja uzębienia i przyzębia. Sanacja to nic innego jak wyeliminowanie wszystkich możliwych źródeł infekcji z jamy ustnej pacjenta.

Opieka dentystyczna przed rozpoczęciem leczenia powinna obejmować m.in.:

• Dokładne badanie jamy ustnej;
• Radiologiczną ocenę uzębienia;
• Eliminację zmian próchnicowych;
• Korektę lub wymianę wadliwych uzupełnień;
• Usunięcie kamienia;
• Kontrolę uzupełnień protetycznych stałych i ruchomych;
• Czyszczenie protez częściowych lub stałych;
• Ekstrakcję zębów, których stan nie pozwala na ich wyleczenie.

Higiena jamy ustnej w trakcie leczenia onkologicznego

Na tym etapie, gdy wszystkie możliwe źródła stanów zapalnych zostały usunięte, zwykle wystarczające jest ścisłe stosowanie się do zaleceń stomatologa. Pierwszym z nich jest staranne szczotkowanie nie tylko zębów, ale także dziąseł i języka po każdym posiłku oraz przed snem. Należy pamiętać, aby szczotkowanie odbywało się za pomocą szczoteczki o bardzo miękkim włosiu. Wiele osób jest przekonanych, że twarde włosie oznacza dokładniejsze czyszczenie. Nic bardziej mylnego. Taka szczoteczka może podrażniać i uszkodzić dziąsła, które są niezwykle delikatne, to z kolei może prowadzić do pojawienia się krwawienia. Uszkodzenia stanowią swego rodzaju furtkę dla drobnoustrojów powodujących stany zapalne.

Codzienna pielęgnacja jamy ustnej powinna obejmować również delikatne czyszczenie przestrzeni międzyzębowych za pomocą nici stomatologicznej, irygatora lub szczoteczek międzyzębowych. Warto również zadbać odpowiednie o nawilżenie jamy ustnej, która w wyniku leczenia przeciwnowotworowego jest narażona na przesuszenie. W tym celu warto często sięgać po wodę, pastylki i dropsy do ssania, a także przepłukiwać usta naparem z siemienia lnianego, który ma właściwości nawilżające.

W czasie leczenia onkologicznego zaleca się również wyjmowanie na noc lub całkowitą rezygnację z protez i aparatów ortodontycznych na okres leczenia. Oprócz tego, pacjenci będący w trakcie chemioterapii lub radioterapii, powinni unikać spożywania ostrych i kwaśnych produktów, które mogą dodatkowo podrażniać błonę śluzową. Przez cały okres leczenia warto także pozostawać w stałym kontakcie ze stomatologiem. Dzięki temu, w razie nasilających się skutków ubocznych terapii, możliwe będzie szybkie podjęcie odpowiednich kroków.

Troska o zęby po zakończeniu leczenia onkologicznego

Cechą charakterystyczną leczenia onkologicznego jest możliwość wystąpienia skutków ubocznych także w późniejszym czasie. Najczęściej występującymi powikłaniami leczenia nowotworów jest tzw. mucositis, czyli zmiany zapalne błony śluzowej jamy ustnej. Mucositis towarzyszy ból, rumień, obrzęk, a nawet owrzodzenia. Może się ono pojawić już po kilku dniach od rozpoczęcia terapii. W celu złagodzenia objawów najczęściej stosuje się specjalistyczne płukanki.

Zmiany w obrębie jamy ustnej wywołane przez terapię często wiążą się również z ograniczeniem wydolności ochronnej śliny. Taki stan sprawia, że jama ustna staje się podatna na infekcje grzybicze. Zapobieganie im wiąże się głównie z dbaniem o prawidłową higienę oraz prawidłowe nawilżanie błony śluzowej lub stosowanie preparatów ślino zastępczych Oprócz tego, u pacjentów onkologicznych wystąpić mogą także inne skutki uboczne, m.in.: opryszczka, zapalenie przyzębia, zaburzenia smaku i utrudnione przełykanie, martwicze zapalenie kości czy popromienna próchnica zębów.

Kilka słów podsumowania

Należy pamiętać, że każda próba złagodzenia pojawiających się skutków ubocznych w obrębie jamy ustnej powinna być konsultowana ze stomatologiem. Nieodpowiednio dobrane lub nieodpowiednio stosowane środki mogą wyrządzić więcej szkód niż pożytku. Co więcej, każdy z niepokojących objawów powinien zostać możliwie jak najszybciej zgłoszony personelowi medycznemu — lekarzowi prowadzącemu, pielęgniarce czy stomatologowi. Świadomość roli, jaką odgrywa odpowiednia higiena jamy ustnej oraz troska o stan uzębienia pozwala na zminimalizowanie skutków ubocznych i tym samym poprawę jakości życia.