Jak wygląda przeszczep szpiku?

Przeszczep szpiku, dla niektórych pacjentów jest jedyną możliwością leczenia. Stosuje się go u osób, których układ krwiotwórczy uległ uszkodzeniu w wyniku choroby lub leczenia. Zadaniem przekazanych komórek jest jego odtworzenie i przywrócenie w organizmie równowagi. Z artykułu dowiesz się, na czym polega przeszczep szpiku, a także jak można zostać dawcą szpiku.

Co to jest przeszczep szpiku?

Przeszczep szpiku, inaczej określany także jako transplantacja szpiku, to zabieg polegający na przeszczepieniu pacjentowi macierzystych komórek krwiotwórczych. Celem tej procedury jest odbudowa uszkodzonego układu krwiotwórczego u osoby chorej. Do jego uszkodzenia dochodzi m.in. z powodu białaczki, która jest również najczęstszym wskazaniem do wykonania przeszczepu szpiku.

Jaką funkcję pełni szpik kostny?

Pierwsze pytanie, na jakie należy odpowiedzieć, brzmi: Co to jest szpik kostny? Jest to miękka i silnie ukrwiona tkanka zlokalizowana w kościach długich, a dokładniej w jamach szpikowych, a także w małych jamkach znajdujących się w istocie gąbczastej kości. Na budowę szpiku kostnego składa się tkanka siateczkowata i naczynia włosowate, które razem formują swego rodzaju sieć.

Ponadto, w organizmie występują dwa rodzaje szpiku kostnego:

• Szpik kostny czerwony, w którym zachodzi produkcja i ciągła odnowa komórek krwi, czyli erytrocytów, leukocytów i płytek krwi. Oznacza to, że szpik kostny jest hematopoetyczny.
• Szpik kostny żółty, w skład którego wchodzą głównie komórki tłuszczowe i nie zachodzi w nim produkcja komórek krwi (jest hemopoetycznie nieczynny), jednak w przypadku zaburzeń organizmu jest w stanie przekształcić się w szpik kostny czerwony.

Do głównych funkcji szpiku kostnego należy produkcja elementów krwi. Funkcja szpiku kostnego, która ma największe znaczenie podczas transplantacji, to odtwarzanie morfotycznych elementów krwi oraz produkcja limfocytów B (komórek układu immunologicznego). Dzięki temu w przypadku pojawienia się patogenu w organizmie możliwa jest właściwa reakcja obronna. Szpik kostny jest odpowiedzialny również za utylizację starych i uszkodzonych krwinek, a także za gromadzenie pochodzącego z nich żelaza.

Jak wygląda przeszczep szpiku kostnego?

Procedura przeszczepu szpiku kostnego rozpoczyna się na długo przed samym zabiegiem. Pierwszym etapem jest kwalifikacja wstępna pacjenta, czyli moment, w którym zespół lekarzy określa na podstawie badań, czy dana osoba powinna zostać skierowana na transplantację. Następnie, po zakwalifikowaniu, rozpoczyna się proces poszukiwania odpowiedniego dawcy. Po znalezieniu odpowiedniej osoby, zarówno u niej, jak i u pacjenta, przeprowadzane są kolejne bardzo szczegółowe badania. Następnie planowany jest zabieg transplantacji krwiotwórczych komórek macierzystych. Na czym jednak polega sam przeszczep szpiku?

Rodzaje przeszczepów

Wyróżnia się dwa rodzaje przeszczepów:

• Przeszczep autologiczny, w którym dawcą komórek macierzystych jest sam pacjent. Jego szpik po pobraniu zostaje poddany oczyszczeniu, a następnie ponownym wprowadzeniu do organizmu.
• Przeszczep allogeniczny, w którym dawcą jest osoba zgodna pod względem tkankowym z pacjentem. Najlepiej by była to osoba z rodziny, np. brat lub siostra, ale możliwy jest też przeszczep od osoby niespokrewnionej.

Pierwszy typ przeszczepu jest najczęściej stosowany u pacjentów po leczeniu, które spowodowało zniszczenie szpiku kostnego. Natomiast przeszczep allogeniczny stosuje się w przypadku białaczki limfatycznej oraz białaczki ostrej nielimfatycznej i ciężkich niedoborach odporności.

Przygotowanie dawcy

Transplantacja szpiku kostnego wymaga odpowiedniego przygotowania dawcy, który przed przystąpieniem do zabiegu musi poddać się badaniom. Dzięki nim lekarz może dokładnie określić czy potencjalny dawca kwalifikuje się do oddania szpiku. W tym celu konieczne jest wykonanie szczegółowych badań krwi, badania elektrokardiograficznego (EKG), badania radiologicznego klatki piersiowej, USG jamy brzusznej. Konieczne jest również wykluczenie zakażenia wirusem zapalenia wątroby, wirusem cytomegalii, wirusem HIV, a także wirusem Epsteina-Barr (EBV).

Jak pobiera się szpik kostny?

W przypadku pobrania ze szpiku kostnego miejscem, z którego są pozyskiwane komórki, jest kość miednicy dawcy, a dokładnie tylny, górny kolec biodrowy. Pobranie szpiku kostnego odbywa się w znieczuleniu ogólnym na bloku operacyjnym. Podczas zabiegu od dawcy pobiera się około 15-20 ml/kg masy ciała biorcy, czyli zwykle około 1-1,15 litra. W takiej ilości znajduje się odpowiednia liczba komórek macierzystych, która jest w stanie odbudować szpik biorcy. Macierzyste komórki krwiotwórcze mogą być pobranie nie tylko ze szpiku kostnego, ale także z krwi obwodowej lub krwi pępowinowej. Aktualnie najczęściej do przeszczepu stosuje się macierzyste komórki krwiotwórcze pobrane z krwi dawcy. W przypadku dawcy procedura ich pobrania jest bezpieczna.

Przeszczepienie komórek szpiku kostnego

Cały proces transplantacji szpiku kostnego dzieli się na kilka etapów:

• I etap (kondycjonowanie) – polega na wprowadzeniu tzw. kondycjonowania, czyli intensywnej terapii przeciwnowotworowej. Dąży ona do zniszczenia zarówno komórek rakowych, jak i limfocytów biorcy, które mogłyby spowodować odrzucenie przeszczepu.
• II etap (wszczepienie) – to moment, w którym zostają przeszczepione komórki macierzyste pobrane od dawcy. Wszczepianie przeprowadzane jest dożylnie - do tego celu stosowane jest wkłucie do jednej z żył centralnych, a cała procedura odbywa się na bloku operacyjnym. Zwykle trwa to kilkanaście minut.
• III etap (okres poprzetoczeniowy) – cechą charakterystyczną tego etapu jest obniżenie ilości wszystkich elementów morfotycznych krwi, czyli pancytopenia. Obniżona jest również odporność, a co za tym idzie, ryzyko zakażeń nadal jest podwyższone. W okresie tym biorca pozostaje w szpitalu od około 4 do 8 tygodni.
• IV etap (regeneracja szpiku) – jest to okres rekonwalescencji, który w początkowej fazie wymaga od pacjenta regularnych i dość częstych wizyt w ośrodku transplantacyjnym.

Powikłania po przeszczepie

Jednym z powikłań, które mogą pojawić się po przeszczepie jest choroba przeszczep przeciwko gospodarzowi (GVHD). Pojawia się ona w momencie, gdy limfocyty dawcy zaczynają atakować organizm biorcy, uznając go za “obcy”. Ponadto, może wystąpić niezależnie od tego czy dawca i biorca są ze sobą spokrewnieni. Choroba przyjmuje dwie postaci - ostrą, której objawy pojawiają się do 100 dni po transplantacji oraz przewlekłą, której objawy pojawiają się zwykle po więcej niż 100 dniach od transplantacji. GVHD stanowi, obok zakażeń, najczęstszą przyczyną śmierci pacjentów. U biorców mogą pojawić się również infekcje bakteryjne i wirusowe, ale również grzybicze. Odnotowuje się zwiększoną podatność na nie ze względu na obniżenie odporności. Kolejnym powikłaniem, które może się pojawić u pacjentów jest ciężka pancytopenia, czyli zmniejszenie liczby wszystkich elementów krwi. Z tego powodu w niektórych przypadkach konieczne może okazać się przetoczenie krwi. W najgorszym przypadku może dojść do całkowitego odrzucenia przeszczepionego szpiku kostnego. Jest ono obserwowane u biorców transplantacji allogenicznej.

Jak zostać dawcą szpiku?

Aby zostać dawcą szpiku, wystarczy zarejestrować się na stronie DKMS. Do rejestracji niezbędne jest w udzielenie odpowiedzi na wszystkie pytania, a następnie zamówienie bezpłatnego pakietu rejestracyjnego. Po otrzymaniu go należy wypełnić formularz i pobrać wymaz z wewnętrznej części policzka. W kolejnym kroku zestaw powinien zostać odesłany na wskazany adres. Następnie próbka zostanie przebadana pod kątem antygenów zgodności tkankowej - na podstawie wyników łączeni są dawcy z pacjentami. Po wprowadzeniu wszystkich danych przez DKMS zgłaszająca się osoba staje się aktywnym dawcą.