Radioterapia — na czym polega?

Radioterapia większości osób kojarzy się z leczeniem raka, jednak znajduje ona zastosowanie także w leczeniu innych, nienowotworowych schorzeń. W przypadku nowotworów jest — obok chemioterapii i zabiegów chirurgicznych — najczęściej wykorzystywaną metodą ich leczenia. W jaki sposób działa radioterapia? Jak wygląda i jakie może mieć skutki uboczne?

Na czym polega radioterapia?

Radioterapia onkologiczna polega na wykorzystaniu właściwości promieniowania jonizującego w celu wpłynięcia na komórki nowotworowe. Wpływ ten, w zależności od rodzaju nowotworu i etapu choroby może polegać na ich zniszczeniu, hamowaniu wzrostu lub ograniczeniu objawów (np. bólu nowotworowego). Radioterapia wykazuje szczególną skuteczność w przypadku guzów pierwotnych, a także przerzutów do węzłów chłonnych. Metoda ta jest stosowana zarówno jako samodzielny sposób leczenia jak i część leczenia skojarzonego (np. wraz z chemioterapią).

Metoda ta bazuje na negatywnym wpływie promieniowania na komórki. Promieniowanie jonizujące stosowane w radioterapii tworzy w danej tkance wolne rodniki, czyli niesparowane atomy. Komórki znajdujące się w napromieniowanych tkankach ulegają zmianie pod względem budowy i funkcjonowania. Oprócz tego wytwarzają się toksyny radiacyjne, które są w stanie zniszczyć białka składające się na budowę komórek.

W jaki sposób dobierana jest dawka promieniowania?

Zanim radioterapia zostanie wdrożona do planu leczenia konieczne, jest poddanie analizie wyników badań. Dokonuje jej lekarz na podstawie następujących badań diagnostycznych:

• Tomografia komputerowa (TK)
• Rezonans magnetyczny (MRI)
• Pozytonowa tomografia emisyjna (PET)

Na ich podstawie określony zostaje obszar, który zostanie poddany napromieniowaniu. Może on obejmować zarówno sam guz, jak i sąsiednie węzły chłonne. Następnym krokiem jest dobranie metody leczenia i energii promieniowania, które jest zadaniem fizyka medycznego. Odpowiednie dopasowanie leczenia do pacjenta daje gwarancje skierowanie promieniowania we właściwy obszar oraz możliwą najwyższą ochronę pozostałych narządów.

Jak wygląda radioterapia?

Po ustaleniu strategii leczenia pierwszym krokiem — jeszcze przed właściwymi naświetleniami, jest przeprowadzenie symulacji. Polega ona na oznaczeniu na ciele obszaru, który później zostanie napromieniowany oraz określeniu miejsc, które powinny zostać osłonięte przed promieniowaniem. Do oznaczenia wykorzystuje się specjalny tusz, którym zaznaczane są kropki (punkty centrowania), mające charakter tatuażu. Miejsca te przez cały czas leczenia będą stanowić punkty nawigacyjne dla emitowanej wiązki promieniowania.

We wcześniejszych latach do radioterapii wykorzystywano promienie RTG, a także takie pierwiastki chemiczne, jak rad czy kobalt. Obecnie zwykle korzysta się z promieniowania wytwarzanego przez tzw. przyspieszacze (akceleratory) liniowe. Działanie tych maszyn polega na przyspieszeniu za pomocą pola elektrycznego cząstek.

Jak długo trwa radioterapia?

Czas trwania radioterapii zależy przede wszystkim od rodzaju nowotworu i jego stopnia zaawansowania. Na podstawie tych informacji lekarz określa odpowiednią dawkę terapeutyczną. Leczenie może trwać od jednego do kilku tygodni. Zdarzają się również jednorazowe terapie. Sama sesja, podczas której pacjent zostaje poddany promieniowaniu, trwa od kilku do kilkunastu minut. W celu ograniczenia negatywnego wpływu promieniowania na zdrowe komórki całkowita dawka promieniowania jest podawana w wielu seansach. W przerwach pomiędzy nimi organizm ma czas na zregenerowanie się — odnowione zostają zdrowe komórki i naprawiają się uszkodzenia. Komórki rakowe nie posiadają takiej zdolności — nie są w stanie zregenerować się tak sprawnie, jak zdrowe komórki — dzięki czemu giną podczas podawania kolejnych dawek.

Jakie są skutki uboczne radioterapii?

Skutki uboczne radioterapii dotyczą głównie skóry, która po kilku sesjach staje się sucha i podatna na otarcia, łuszczy się. W przypadku pacjentów, którzy są zmuszeni do długotrwałego leżenia w łóżku, powoduje także odleżyny. Radioterapia wymaga od pacjentów onkologicznych szczególnej troski o skórę, która pozwoli na jej regenerację i da dodatkową ochronę