Programy profilaktyki raka w Polsce

Jak wskazuje Światowa Organizacja Zdrowia (WHO), w Polsce corocznie diagnozuje się 204 575 nowych przypadków zachorowań na raka. Odpowiedzią na taki stan rzeczy jest Narodowy Program Zwalczania Chorób Nowotworowych na lata 2016-2024, którego celem jest edukacja społeczeństwa, promocja zdrowia, podniesienie świadomości i zwiększenie wykrywalności nowotworów. W ramach programu uruchomiono szereg programów skupiających się na najczęściej występujących nowotworach tj. raku piersi, raku szyjki macicy, raku płuc, nowotworów głowy i szyi oraz raku jelita grubego.

Program profilaktyki raka piersi

Rak piersi to jeden z najczęściej występujących wśród kobiet nowotworów. Jak pokazują statystyki, jego wyleczalność znacząco wzrasta w przypadku wykrycia we wczesnym stadium. Dlatego bardzo istotne jest dbanie o systematyczne wykonywanie badań profilaktycznych. Ponadto, warto mieć na uwadze, że ryzyko rozwoju raka piersi wzrasta wraz z wiekiem.

Program profilaktyczny raka piersi skierowany jest do kobiet w wieku od 50 do 69 lat, które:

• W ostatnich 24 miesiącach nie wykonywały mammografii;
• Otrzymały w poprzednim roku wskazanie w formie pisemnej do wykonania ponownego badania;
• Obciążone są takimi czynnikami ryzyka, jak mutacja genów BRCA1 lub BRCA2 oraz występowanie przypadków choroby wśród członków rodziny.

Podstawowym badaniem wykonywanym w ramach programu jest mammografia. Program profilaktyczny raka piersi, w przypadku negatywnego wyniku badania, przewiduje również skierowanie na dalszą diagnostykę lub leczenie specjalistyczne. Usługi te wykonywane są jednak już poza programem.

Sam program profilaktyki raka piersi przeznaczony jest dla kobiet w dojrzałym wieku, jednak działania pozwalające wczesne wykrycie nowotworu warto wdrażać jak najwcześniej. Jednym ze skuteczniejszych sposobów jest samobadanie, które trwa kilka minut i można je wykonać nawet pod prysznicem. Ponadto, zaleca się, by pierwszą mammografię wykonać po ukończeniu 40. roku życia.

Kiedy jeszcze należy wykonać mammografię? Do lekarza należy koniecznie zgłosić się w przypadku wystąpienie poniższych zmian w piersiach:

• Zmiana wielkości i kształtu piersi;
• Guzki lub zgrubienia wyczuwalne w piersi / pod pachą;
• Zmiana koloru skóry piersi;
• Pomarszczenie lub łuszczenie skóry;
• Zmiany w obrębie brodawki.

Więcej informacji na ten temat znajdziesz w artykule: Profilaktyka raka piersi: jak zmniejszyć ryzyko zachorowania?

Program profilaktyki raka szyjki macicy

Do grona najpowszechniej występujących nowotworów wśród kobiet jest zaliczany również rak szyjki macicy. Czynniki podwyższonego ryzyka to m.in. zakażenie wirusem HPV (brodawczaka ludzkiego). Jak podaje Ministerstwo Zdrowia, wykryty na wczesnym etapie, jest wyleczalny w 99% przypadków.

Cytologia z programu profilaktyki raka skierowana jest do kobiet w wieku od 25 do 59 lat, które w ciągu ostatnich 3 lat nie miały wykonywanego badania. Do skorzystania z profilaktyki nie jest potrzebne skierowanie – wystarczy bezpośrednio zgłosić się do ginekologa lub położnej. Cytologia na NFZ wykonywana jest w poradniach położniczo-ginekologicznych mających podpisaną umowę z NFZ oraz wybrane poradnie, które biorą udział w Programie profilaktyki raka szyjki macicy.

Program Profilaktyki Raka Płuca

Rak płuc jest jednym z najczęściej diagnozowanych nowotworów zarówno wśród mężczyzn, jak i kobiet. W większości przypadków, zwłaszcza na początkowym etapie choroby, nie daje o sobie znać. Głównym czynnikiem podwyższonego ryzyka jest palenie papierosów.

Do objawów charakterystycznych dla raka płuc zalicza się:

• kaszel;
• duszności;
• nawracające infekcje płuc;
• chrypka;
• ból w klatce piersiowej;
• podwyższona temperatura;
• osłabienie i zmęczenie;
• nagły spadek masy ciała.

Program przeznaczony jest dla dwóch grup docelowych:

Osoby w wieku 55-74 lat, które dodatkowo:

• Palą papierosy nałogowo;
• Nie rzuciły palenia skutecznie na okres 15 i więcej lat.

Osoby w wieku 50-74 lat, które dodatkowo:

• Palą papierosy nałogowo;
• Nie rzuciły palenie skutecznie na okres 15 i więcej lat;
  Były narażone na działania niebezpiecznych substancji, takich jak krzemionka, beryl, nikiel, chrom, kadm, azbest, arsen, dym węglowy, sadza, radon;
• Chorowały na nowotwory zależne od palenia papierosów lub chorowały na raka płuc, chłoniaka, raka głowy i szyi;
• Wśród członków rodziny pierwszego stopnia pokrewieństwa, występują przypadki raka płuc;
• Chorują na włóknienie płuc (IPF) lub przewlekłą obturacyjną chorobę płuc (POChP).

Pacjenci korzystający z programu profilaktyki raka płuc zyskują możliwość, konsultacji lekarskiej i wykonania niskodawkowej tomografii komputerowej. Program obejmuje również omówienie wyników badania oraz przekazanie pacjentowi porad antytytoniowych.

Więcej o raku płuc znajdziesz w artykule: Rak płuc – diagnostyka i metody leczenia

Program profilaktyki nowotworów głowy i szyi

Ogólnopolski program profilaktyki nowotworów głowy i szyi obejmuje choroby onkologiczne zlokalizowane w różnych ich częściach (m.in. tarczycy, gardła, krtani, mózgu). Do czynników podwyższonego ryzyka zalicza się palenie papierosów, spożycie nadmiernych ilości alkoholu, nieleczone choroby zębów i dziąseł oraz zakażenie wirusem HPV.

Do objawów towarzyszących nowotworom głowy i szyi zalicza się:

• pieczenie języka;
• niegojące się owrzodzenia w jamie ustnej;
• czerwone lub białe naloty w jamie ustnej;
• ból gardła;
• przewlekła chrypka;
• guz na szyi;
• niedrożność nosa lub krwawy wyciek z nosa;
• ból w trakcie przełykania lub problemy z połykaniem.

Program przeznaczony jest dla osób w wieku 40-65, które dodatkowo:

• od wielu lat palącą papierosy;
• nadużywają alkoholu;
• są narażone na zarażenie wirusem HPV (brodawczaka ludzkiego);
• przez ponad 3 tygodnie występuje 1 z wymienionych objawów, a który nie jest związany z infekcją górnych dróg oddechowych.

Korzystając z programu pacjent zyskuje bezpłatne badania profilaktyczne raka głowy i szyi. W pierwszym etapie obejmuje on wizytę u lekarza, który następnie wykonuje i/lub zleca pogłębioną diagnostykę. W jej skład może wchodzić fiberoskopia, USG, PCI (biopsja cienkoigłowa), pobranie wycinka tkanki oraz badanie na obecność wirusa HPV.

Profilaktyka raka jelita grubego – kolonoskopia na NFZ

Ministerstwo Zdrowia przygotowało również Program Badań Przesiewowych Raka Jelita Grubego. Jest on kierowany głównie do osób w wieku 55-64 lat, które otrzymały w formie pisemnej imienne zaproszenie na wykonanie badań. W ramach programu wykonywana jest nieodpłatna kolonoskopia na NFZ. Program NFZ na 2021 rok przewiduje również możliwość zgłoszenia się osób nieposiadających takiego zaproszenia. Muszą one jednak spełnić określone kryteria.

• Osoby w wieku 50-65 lat – u których nie pojawiły się następujące objawy: krwawienie z przewodu pokarmowego oraz biegunka lub zaparcie i chudnięcie, lub anemia o nieznanej przyczynie.
• Osoby w wieku 40-49 lat – w których nie pojawiły się objawy charakterystyczne dla raka jelita grubego, ale które miały w rodzinie przynajmniej jednego krewnego w pierwszym stopniu pokrewieństwa ze zdiagnozowanym rakiem jelita grubego.
• Osoby w wieku 25-49 lat – których w rodzinie zdiagnozowano zespół Lyncha (HNPCC), czyli dziedziczny rak jelita grubego niezwiązany z polipowatością. Przystąpienie do programu profilaktycznego wymaga dostarczenia potwierdzenia przynależności do rodziny z zespołem Lyncha z poradni genetycznej.
• Osoby w wieku 20-49 lat – U których w rodzinie zdiagnozowano zespół polipowatości rodzinnej gruczolakowatej (FAP). Przystąpienie do programu profilaktycznego wymaga dostarczenie potwierdzenia z poradni genetycznej.

Co ważne, do kolonoskopii w ramach programu profilaktycznego nie są kwalifikowane osoby, które miały wykonaną kolonoskopię w ciągu ostatnich 10 lat.