Seksualność a nowotwór - wpływ choroby i leczenia na intymność

W przestrzeni publicznej nadal istnieje niewiele okazji do rozmów o seksie. Kwestia ta jest bardzo często pomijana w kontekście chorób nowotworowych i leczenia onkologicznego, które mogą wpłynąć na jakość życia seksualnego. Zarówno ciało, jak i umysł na każdym etapie choroby może zacząć działać całkowicie inaczej. U wielu osób proces ten - od diagnozy, po wejście w stan remisji - powoduje pojawienie się blokady związanej z seksem. Z czego może ona wynikać? Jak sobie z nią radzić? I w końcu, jak wspomóc powrót do normalności?

Co może powodować trudności w tej sferze?

Nie tylko diagnoza, ale również czas w trakcie i po leczeniu, budzą wiele trudnych emocji. Duża część z nich znacząco wpływa na życie seksualne, często obniżając jego jakość lub powodując utratę sprawności w tej sferze.

Zawstydzenie

Dla wielu osób temat seksualności nadal pozostaje w sferze tabu. Nierzadko pojawia się obawa przed rozmową na ten temat, nawet z lekarzami czy psychologami. Blokada przed zadaniem pytań wynikająca z zawstydzenia jest równoznaczna z brakiem odpowiedzi na trapiące pytania. Tym samym kwestie związane z seksualnością - wpływem choroby i leczenia, możliwościami radzenia sobie z trudnościami, jakością życia seksualnego - pozostaną nierozwiązane, a występujące problemy mogą ulec pogłębieniu. Dlatego warto się przełamać i poruszyć te kwestie, najlepiej jeszcze przed rozpoczęciem leczenia.

Samopoczucie

Głównym celem leczenia, niezależnie od obranej strategii, jest oczywiście pozbycie się z organizmu komórek nowotworowych. Najpowszechniej stosowane terapie - takie jak chemioterapia, radioterapia, hormonoterapia - wiążą się z występowaniem skutków ubocznych. Nie każdy organizm reaguje w taki sam sposób. Niektóre osoby będą je odczuwać intensywniej, u innych wystąpią wszystkie możliwe, a u jeszcze innych pacjentów nie pojawią się one niemal wcale. Jednak do najczęstszych objawów, należy zmęczenie, które znacząco wpływa na nastrój i ogólne samopoczucie.

Samoakceptacja

Po leczeniu nowotworów ginekologicznych wiele kobiet zmaga się z problemem akceptacji własnego ciała. Dopóki nie pojawi się samoakceptacja, dopóty seksualność może stanowić wyzwanie. Wynika to przede wszystkim z niższej samooceny. Często pojawiają się również myśli, które krążą wokół akceptacji przez partnera: „Czy będę mu się nadal podobać? Co jeśli się nie uda? Co jeżeli przestanie mnie przez to kochać?”. Wbrew utartym schematom, takie problemy mogą się także pojawić wśród mężczyzn np. po zabiegu usunięcia jąder. Zachwianie poczucia męskości, zaburzenie gospodarki hormonalnej i zmiany w fizycznym wyglądzie, także w ich przypadku prowadzą do pogorszenia samooceny.

Należy pamiętać, że problemy z seksualnością, czy popędem seksualnym, nie są równoznaczne z brakiem potrzeby bliskości, dotyku i czułości. Zadbanie o te potrzeby w trudnym okresie jest szczególnie ważne - daje bliskiej osobie zmagającej się z chorobą poczucie, że jest ona nadal ważna dla partnera.

Wpływ choroby i leczenia na sferę seksualną

Mastektomia

W wielu przypadkach raka piersi zabieg mastektomii polegający na usunięciu gruczołu (zwykle wraz z brodawką) jest niezbędny. Operacja ta ratuje życie i jest skuteczną metodą leczenia choroby nowotworowej. Jednak na trwałe pozostawia ślad, zarówno na ciele, jak i w psychice kobiety. Kobietom po mastektomii często towarzyszy niskie poczucie wartości, wyobcowanie i przekonanie o utracie atrakcyjności. Z tego względu wiele kobiet decyduje się na zabieg rekonstrukcji piersi, który - zależnie od zaleceń - może odbywać się równolegle do mastektomii lub w późniejszym terminie. Odczucia te mogą być szczególnie dotkliwe w okresie regeneracji organizmu po zabiegu, która trwa zwykle od 4 do 6 tygodni.

Partnerzy kobiet po mastektomii powinni jednak pamiętać, że podczas zbliżenia kobieta może w dowolny sposób zakrywać swoje ciało. Jeżeli czuje się ona najbardziej komfortowo mając na sobie np. bluzkę to nie należy jej usilnie namawiać do jej zdjęcia. Bez względu na to, czy zabieg rekonstrukcji zostanie przeprowadzony, należy pamiętać, że kobiecość to nie tylko kwestia fizyczności, a mastektomia nie dewaluuje wartości pacjentki jako kobiety.

Więcej o tym w artykule: Mastektomia - na czym polega i kiedy się ją wykonuje?

Histerektomia

Nie ulega wątpliwości, że histerektomia - usunięcie macicy, to zabieg, który może uratować życie. Jednak po jego wykonaniu wiele kobiet nabiera przekonania, że bezpowrotnie utraciły swoją kobiecość. Utrata poczucia kobiecości zwykle przekłada się na odczuwanie przyjemności i satysfakcji z seksu. Odczucia te mają podłoże psychogenne i wynikają głównie z negatywnego stosunku do własnego ciała. W kwestii seksualności istotne jest nastawienie, należy bowiem pamiętać, że pacjentka po histerektomii nadal pozostaje w pełni kobietą.

Zabieg ten nie wpływa na jakość życia seksualnego i intensywność doznań, a po zabiegu (po wygojeniu się blizn) można powrócić do aktywności seksualnej. Co prawda po histerektomii często może być potrzebna dłuższa gra wstępna, jednak zdolność osiągnięcia orgazmu zostaje zachowana, a partner nadal odczuwa przyjemność - jego odczucia będą takie same jak przed operacją.

Leczenie raka szyjki macicy

Jedną z najczęściej stosowanych metod leczenia w przypadku raka szyjki macicy jest radioterapia. Jej skuteczność jest bardzo wysoka, jednak niesie za sobą szereg skutków ubocznych, które mogą mieć wpływ na jakość życia seksualnego. Napromieniany obszar staje się podrażniony, wrażliwy na dotyk, pojawia się również zaczerwienienie, a także bolesność. Z tego względu w czasie leczenia życie seksualne powinno zostać ograniczone do delikatnych pieszczot. Dodatkowo, radioterapia może powodować zwłóknienie ścianek pochwy, przez co kobieta, podczas penetracji może odczuwać bolesność.

Na czas trwania radioterapii, a także rekonwalescencji, przyjemność może zostać przekierowana na inne części ciała. Dotyk i związana z nią przyjemność są niezwykle istotne - z powodzeniem mogą stanowić źródło satysfakcji seksualnej, a także wspierają utrzymanie bliskości. Powrót do normalnego współżycia zwykle jest możliwy po upływie kilku tygodni (około 4-6) od zakończenia leczenia. Ważne jednak, by nie próbować przyspieszać tego procesu. Pierwsza próba może nie należeć do udanych, ale z pewnością nie należy się zniechęcać.

Radioterapia może również powodować zbliznowacenie ścianek oraz ich zwężenie. W takich przypadkach stosuje się dilatory, czyli rozszerzacze pochwy. Za ich pomocą wykonuje się ćwiczenie polegające na stopniowym rozciąganiu ścianek pochwy. Dostępne są w zestawach po kilka sztuk w różnych rozmiarach - od najmniejszego, do największego. Ich stosowanie rozpoczyna się od najmniejszego, a następnie sukcesywnie przechodzi się do kolejnych rozmiarów. Należy pamiętać, ze stosowanie ich powinno być poprzedzone konsultacją z ginekologiem.

Orchidektomia

Orchidektomia to zabieg polegający na usunięciu jednego lub obu jąder, stosowany w ramach leczenia raka jądra. Usunięcie tego narządu zwykle nie wpływa na zdolność seksualną oraz libido. Pojawiające się zaburzenia w tej sferze zwykle mają podłoże psychogenne oraz wynikają z kwestii estetycznych. Do głównych trudności należą zaburzenia erekcji, które dla wielu mężczyzn są bardzo wstydliwym tematem, i tym samym stanowią powód unikania przez nich zbliżeń. Przyczyną problemów z erekcją jest zwykle niedobór testosteronu. W takich przypadkach stosowana jest hormonoterapia zastępcza, która uzupełnia niedobory. Dzięki temu libido i erekcje zostają unormowane. Drugą kwestią ważną dla wielu mężczyzn jest płodność. Przy orchidektomii jednego jądra płodność nie ulega zaburzeniu. Natomiast w przypadku obustronnego zabiegu posiadanie potomstwa drogą naturalną jest niemożliwe.

Jak wspierać bliską osobę?

Osoba będąca partnerem pacjenta onkologicznego, musi wykazać się odpowiedzialnością i dojrzałością. W tym trudnym okresie to właśnie ona często stanowi jedną z głównych motywacji do powrotu do zdrowia. Walka o nie jest bardzo trudnym i obciążającym - nie tylko organizm, ale i psychikę - procesem. Z tego względu potrzeby partnera chorującej osoby schodzą na dalszy plan.

Po zakończeniu leczenia zwykle wszystko stopniowo wraca do normy. Jednak osoba, u której leczenie wpłynęło sferę związaną z seksualnością, może odpychać od siebie bliską osobę. Często odbywa się to nieświadomie i wynika z poczucia utraty atrakcyjności. Przekonanie to zwykle umotywowane jest wyłącznie domysłami, dlatego warto postawić na szczerą rozmowę, podczas której poruszone zostaną wszystkie problematyczne kwestie.

Więcej o tym w: Jak wspierać bliską osobę w czasie leczenia?

Jak można sobie radzić z trudnościami?

Niezależnie od tego czy jesteś kobietą, czy mężczyzną w przypadku problemów w sferze seksualnej, należy zgłosić się o pomoc do seksuologa lub/i psychologa. Zakres tych specjalizacji jest różny, jednak w obu przypadkach, specjalista jest w stanie pomóc w dotarciu do przyczyny pojawiających się trudności i radzeniu sobie z nimi.